Over Anne Wenzel
Anne Wenzel (Schüttorf, 1972 – woont en werkt in Rotterdam) staat internationaal bekend om haar indrukwekkende sculpturen. In haar werk gaan opbouwen en afbreken gaan hand in hand, en ontmoeten schoonheid en verwoesting elkaar. Ze heeft een diepgaande interesse in monumenten en hun symbolische betekenis voor individuele mensen en de samenleving, en weet als geen ander de kern van een herdenking te raken.
Het materiaal waarmee Anne Wenzel werkt is klei: aards en maakbaar. Haar beelden zijn monumentaal, hebben impact in de openbare ruimte en functioneren als landmark, als herkenningspunt. Ondanks hun grootsheid behouden haar ontwerpen een menselijkheid, die ze toegankelijk en aansprekend maakt, dankzij de zorgvuldige detaillering.
Gefascineerd door de symboliek van monumenten en herdenkingsplekken, vooral wanneer deze door de tand des tijds zijn aangetast, verkent Anne Wenzel thema's als heldendom en heroïek, schoonheid en verval. Ze experimenteert vaak met verschillende soorten glazuur, kleuren en andere bewerkingstechnieken, waardoor haar werken deels glanzen, deels ruw zijn of juist lijken te smelten.
“Het moment van het herdenken zelf is volledig geregisseerd, dat verloopt via strakke protocollen. Kortdurend is er sprake van samenhorigheid. Pas als iedereen vertrokken is, krijg je de ruimte om je af te vragen hoe jij je tot die heroïek wilt verhouden. Mij interesseert de persoonlijke keuze die het individu maakt ten opzichte van die mechanismen.”
Anne Wenzel heeft uitgebreide ervaring in kunst in de openbare ruimte waardoor werk van haar onder andere te zien is in ’s Hertogenbosch (Monument voor Vrijheid), Maastricht (Monument voor d’Artagnan), Groningen (Beeld voor Vishoek) en Zwolle (Re-defining Balance – as a matter of fact). Onlangs onthulde ze het Razzia Monument aan de Parkkade in Rotterdam, bestaande uit twee figuren van 8.000 kilogram klei.
Over de gemeenteplaats van Hemiksem
De gemeenteplaats in het hart van Hemiksem is grondig gerenoveerd (2022 – 2024). Dit plein fungeert als centrale plek voor het hele dorp en na de werkzaamheden is het de bedoeling om er nog meer een ontmoetingsruimte van te maken waarbij het accent ligt op open ruimte, groengebied en voorzieningen voor terrassen en evenementen zoals markten, kermissen en culturele activiteiten.
Centraal in het hart van de gemeente staan er twee statige gebouwen: het Oud-Gemeentehuis en de Sint-Niklaaskerk. Vlak bij deze twee gebouwen bevindt zich het monument van de gesneuvelde soldaten van WO I “AAN ONZE HELDEN 1914-1918.” Beeldhouwer Alfons De Kuyper (1877-1954) kreeg in 1926 de opdracht om een monument voor de gesneuvelde militairen en overleden opgeëisten te ontwerpen en te plaatsen. Naast het centrale opschrift werden eveneens de namen van 50 gesneuvelden en 14 overleden opgeëisten van Hemiksem links en rechts in het monument gebeiteld. In 1934 werd het monument door de Verbroedering van Oud-strijders 1914- 1918 overgedragen aan het gemeentebestuur en officieel onthuld.
Op deze historische locatie wordt een nieuw hedendaags kunstwerk gerealiseerd, dat in verbinding staat met het oude monument. De thematiek van het oorspronkelijk monument als eerbetoon aan onze gesneuvelde soldaten wordt uitgebreid met thema’s van vrede, vrijheid en verdraagzaamheid. Dit nieuwe permanente kunstwerk fungeert als baken tegen haat, racisme, onrechtvaardigheid of discriminatie. Het kunstwerk dat een bovenlokaal belang uitstraalt, vormt een verbindende schakel tussen de twee beeldbepalende gebouwen en de actieve gebruikers van de dorpskern. Het nodigt bewoners en bezoekers uit tot reflectie en verbeelding, door iets immaterieel tastbaar aanwezig te maken.
Een gekleurde vogel in keramiek
Elk nieuw kunstwerk in de openbare ruimte verhoudt zich tot de bestaande situatie en gaat een dialoog aan met de omgeving, die nog wordt versterkt als er al andere sculpturen aanwezig zijn. Het is dan ook vanzelfsprekend gebleken dat een inhoudelijke verbinding met het aanwezige monument van de gesneuvelde soldaten van WO I van de beeldhouwer Alfons De Kuyper gemaakt is. Oorlog maakt deel uit van onze geschiedenis, en de herdenking daarvan blijft noodzakelijk. Tegelijkertijd is het essentieel dat we ons bewust zijn van de vrijheid die wij nu hebben.
Uitgangspunt voor het nieuwe kunstwerk is de vormelijke basisstructuur van het bestaande monument met een groter middendeel dat naar voren uitsteekt. Rechts en links daarvan staan twee elementen, en ook de schuine hoeken van de trappen worden overgenomen. Die basisstructuur heeft Anne Wenzel vertaald naar een nieuw ontwerp, waardoor het kunstwerk een directe afspiegeling wordt van het oorspronkelijke monument. Waar het oude monument een vrouw en een soldaat afbeeldt komt nu een hoge zuil met bovenop een indrukwekkende, gekleurde vogel.
Hoewel een vredesduif voor de hand zou liggen, kiest de kunstenaar bewust voor een grote, rijkgekleurde vogel, die de schoonheid en de kracht van het leven symboliseert. Dit vernieuwde plein is immers terug een plek geworden waar mensen samenkomen, en het leven in al zijn kleurrijke facetten vieren. Waar de vrouw bij het herdenkingsteken zich over de gevallen soldaat buigt, kijkt de nieuwe vogel naar de feestvierende mensen in Hemiksem.
De vogel is geboetseerd in keramiek, wat de mogelijkheid heeft geboden om iedere vorm, alle lijnen en groeven eigenhandig te sculpteren. Het gebruik van glazuur zorgt voor een levendige, gekleurde en duurzame oppervlakte. Door de vogel in bestendige klei te maken en het beeld met gewapend beton te vullen, is het vorstbestendig, kleurecht en vandalismebestendig. De zuil krijgt dezelfde uitstraling als het bestaande monument in beton en terrazzo, terwijl de ruimte tussen de vogel en de bovenkant van de zuil bedekt is met keramische tegels. Ook de voet van de zuil is omgeven door speciaal geproduceerde tegels, en de plint wordt van hetzelfde materiaal gemaakt als de zuil. Het beeld bestaat dus uit twee materialen: een grijs beton of terrazzo dat naar het bestaand monument verwijst, en keramiek in blauwen, groenen en witten met matte en glanzende patronen.
In de geschiedenis van Hemiksem speelden steenbakkerijen voor een lange tijd een belangrijke rol. Sinds 1358 werden de eerste steenbakkerijen vermeld en tussen 1840 en 1940 produceerden ongeveer 30 fabrieken in België tegels die tot in Latijns-Amerika werden geëxporteerd. Een belangrijke fabrikant was de tegelfabriek Manufactures Céramiques d’Hemixem Gilliot et Cie, die lange tijd voor werkgelegenheid zorgde. Het huidige Tegelmuseum verbeeldt de geschiedenis van de tegelfabriek en de lokale heemkunde en laat ontwerpen zien die destijds geproduceerd werden. Door keramiek in haar kunstwerk te gebruiken legt Anne Wenzel een directe link naar deze geschiedenis. Dit doet ze niet alleen door het centrale beeld boven op de zuil van keramiek te maken, maar ook door te refereren aan de vormgeving van historische bouwkeramiek. Deze link wordt gelegd door gebruik van specifieke tinten, kleurcompositie en vorm.
Twee beelden op de vernieuwde gemeenteplaats
Voor de locatie van het nieuwe kunstwerk is bewust gekozen om het niet direct naast het bestaande monument te plaatsen. Dit voorkomt dat de twee beelden met elkaar concurreren, aangezien elk kunstwerk ruimte nodig heeft om tot zijn recht te komen. Het nieuwe beeld is verticaal georiënteerd, terwijl het bestaande beeld eerder horizontaal is. De hoogte van de zuil is dan ook belangrijk, zodat het nieuwe beeld vanuit alle richtingen goed zichtbaar blijft. Zelfs tijdens drukke dagen functioneert het beeld als centraal punt. De zijkanten kunnen zelfs gebruikt kunnen worden als zitbanken, waardoor het een ontmoetingsplek wordt voor de inwoners in Hemiksem, waar ze kunnen zitten, praten, feestvieren en beide beelden bewonderen. Het begrip ‘ontmoeten’ staat centraal in de herinrichting van het plein, en Anne Wenzel heeft deze ontmoetingsfunctie geïntegreerd in haar kunstwerk.
Het nieuwe beeld wordt op het plein geplaatst, in een directe relatie met het bestaande beeld, nabij de rand van de waterpartij. De vogel lijkt het oorlogsmonument te beschermen, uitkijkend voor gevaar zoals een moeder de omgeving van haar nest in de gaten houdt, of de security de president of de topartiest. En mensen, buurtbewoners en bezoekers, kunnen op de banken naast het nieuwe beeld naast het water zitten. Qua perspectief bevindt het nieuwe beeld zich tussen twee monumentale gebouwen, het Oud-Gemeentehuis en de Sint-Niklaaskerk. En van een afstand zijn alle elementen in harmonie te zien: het bestaande beeld en de nieuwe creatie, het water en de twee gebouwen. Het plein biedt hierdoor verschillende perspectieven, zowel letterlijk in het bekijken en beleven van de omgeving, als inhoudelijk, verbonden tussen heden en verleden. Tegelijkertijd kan het kunstwerk dienen als baken, als uitgangspunt, een hoopgevende plek om even stil te staan bij alles wat ons omringt. Op deze groene, levendige plek komen de waan van de dag en de loop van de geschiedenis samen, met momenten van pijn, maar ook van verlangen.